معرفی معمار ایرانی: محسن فروغی

محسن فروغی معمار ایرانی، استاد معماری و رییس سابق دانشکده هنر های زیبای دانشگاه تهران است. وی فرزند محمد علی فروغی (ذکاء الملک) ادیب و سیاست‌مدار ایرانی است. او در سال ۱۳۱۶ از مدرسه هنر های زیبای پاریس (Ecole des Beaux-Arts) با مدرک درجه یک فارغ التحصیل شد و همان سال به ایران بازگشت.

از مهم‌ترین آثار او می‌توان به دانشکده حقوق دانشگاه تهران ، ساختمان وزارت دارایی، آرامگاه سعدی ، کاخ نیاوران و همچنین شعب بانک ملی در شهرهای شیراز، اصفهان، تبریز و بازار تهران اشاره کرد. بسیاری از این آثار، از جمله ساختمان‌های دانشگاه تهران و آرامگاه سعدی امروزه جزو میراث فرهنگی کشور شناخته می‌شوند. 

مقبره سعدی: طرح معماری این مجموعه، از یک ایوان ستون دار بلند و یک رواق کشیده تشکیل شده است که به صورت یک « L » سازماندهی شده اند. در محل برخورد ایوان و رواق یک گنبد تعبیه شده که مقبره سعدی در آن قرار دارد و بر فراز آن گنبد، کاشی فیروزه فامی می درخشد. ایوان اصلی ستون دار که در امتداد مسیر اصلی ورودی قرار دارد، مرتفع و با سقفی صاف است، در حالی که رواق مزبور، کوتاه تر و متشکل از شماری دهانه قوسی شکل است. همچنین آب قنات مخصوص سعدی، درون آبنمای موسوم به حوض ماهی در زیرزمین این مجموعه جریان دارد. در طرح آرامگاه سعدی، عناصر معماری ایرانی مانند ایوان و گنبد، با ظرافت تمام به زبان مدرن بیان شده اند. ترکیب ستون ها، فرم خالص گنبد با تک رنگ فیروزه یی و ترکیب آزاد فضاها از عواملی هستند که ماهیتی مدرن به این ساختمان بخشیده اند. از سوی دیگر کاربرد کاشی و عناصری مانند گنبد و قوس، کیفیتی ایرانی به مجموعه داده است.

 فروغی نمونه یی برجسته از معماران ایرانی است که با وجود تحصیل در غرب، با تکیه بر خلاقیت هنرمندانه و الهام گیری از معماری سنتی ایران در کنار معمارانی چون وارطان هوانسیان، کریم طاهرزاده بهزاد و... در پیدایش معماری مدرن ایرانی سهم عمده یی داشته است؛ سبکی از معماری که با استفاده از فناوری نوین ساختمانی و با پشتیبانی برنامه های مدرنیته دولت پهلوی از دهه 1310 در ایجاد نهادهای مدرنی چون دانشگاه ها، بانک ها و وزارتخانه ها به کار گرفته می شود. در میان بناهای عمومی که فروغی طراحی کرده است، ساختمان بانک ملی بازار، بسیاری از ویژگی های سبک او را نشان می دهد؛ این ساختمان با مساحت 4110 متر مربع، در دو طبقه و با استفاده از بتون مسلح ساخته شده است. هرچند طرح بنا مدرن است، در آن از اسلوب معماری ایرانی به شکل هنرمندانه یی استفاده شده است. در ورودی اصلی بانک کاشیکاری به کار رفته تا با نمای ورودی اصلی بازار تهران در روبه روی آن هماهنگ شود. استفاده از عناصر سایه ساز و ایوان ها، به ویژه در نمای جنوبی، جلوه یی هماهنگ به این بنا بخشیده است. همچنین تزیین برخی سطوح با کاشی، موجب تاکید بر نماها و ورودی های اصلی بنا شده است.

او همچنین منازل و ویلاهای مسکونی متعددی را در تهران طراحی نمود که در آنها به جای شیوه مرسوم و سنتی تقسیم فضاها در پلان بر اساس میزان عمومی و خصوصی بودن آنها، شیوه مدرن طراحی فضاهای کاربردی را پیاده سازی کرد.

او از نظر من معمار بسیار خوبی است، اما ناگفته نماند که:

محسن فروغی و پدرش محمدعلی فروغی در سرقت آثار باستانی ایران نقش بسزائی داشته اند. بسیاری از کشفیات منحصربه ‌فرد دوران پهلوی در تخت‌جمشید با همدستی ذکاءالملک (محمدعلی فروغی)، نخست‌وزیر وقت، و دلالی پسرش، محسن فروغی، از طریق پروفسور پوپ و زنش، دکتر فیلیس آکرمن، به آمریکا انتقال یافت. این ماجرا را دکتر محمدقلی مجد، مورخ نوآور و پرکار ایرانی مقیم واشنگتن، در سال 2003 در کتابش، غارت بزرگ آثار باستانی ایران توسط آمریکا 1925-1941، و استاد شهبازی (غارت میراث باستانی ایران در آمریکا) بر اساس اسناد از طبقه‌بندی خارج شده دولت آمریکا فاش کرده اند. محمدعلی فروغی و پسرش دلالی موزه‌های آمریکایی و قاچاقچیان یهودی آثار باستانی را به دست داشتند (فروغی یهودی‌ تبار بود). بهترین گنجینه‌های دوره هخامنشی ایران در اختیار موزه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو قرار گرفت و مهم‌ترین میراث باستانی دوره‌های ساسانی و اسلامی در اختیار موزه متروپولیتن. از این راه، محمدعلی فروغی و پسرش محسن، و نیز پروفسور پوپ و همدستانش به ثروت‌های هنگفت رسیدند.